Nieadekwatne poczucie własnej wartości odbiera wiarę we własną skuteczność, demotywuje do działania i komplikuje relacje z innymi. O tym, co wpływa na poczucie własnej wartości i jak je poprawić mówi Agata Zapała – psycholożka i psychoterapeutka z Centrum Psychoterapii HELP.
Czym jest poczucie własnej wartości i dlaczego jest ważne?
Poczucie własnej wartości jest to pewien stan, który jest konsekwencją oceny dokonanej wobec siebie samego, na swój własny temat. Poczucie własnej wartości to nie tylko sposób w jaki myślimy o swoim wyglądzie, cechach osobowości czy umiejętnościach, ale też to co uważamy za ważne, nienaruszalne, co myślimy o własnych granicach, jak je wyznaczamy i jak ich bronimy. Adekwatne poczucie własnej wartości w wysokim stopniu determinuje jakość naszego życia, bo sprzyja samoświadomości, harmonii, asertywności czy nawet poczuciu sensu życia. Wydaje się, że budowanie poczucia własnej wartości jest bardzo ważnym elementem funkcjonowania w relacjach z innymi ludźmi, zarówno tych bardzo bliskich, jak i dalszych – koleżeńskich, zawodowych…
W jaki sposób nieadekwatne, czyli za niskie lub za wysokie poczucie własnej wartości komplikuje życie?
Nieadekwatne poczucie własnej wartości może rodzić problemy z właściwą oceną sytuacji, w jakiej się znajdujemy, a w oparciu o tę ocenę podejmujemy działania, wchodzimy w relacje z innymi ludźmi. Osoby z niskim poczuciem własnej wartości mogą mieć też niskie poczucie własnej skuteczności i w związku z tym unikać podejmowania działań, ryzyka, nie wierzyć we własne siły oraz w to, że mają wpływ na różne zdarzenia.
Bardzo ważne wydaje się to, że osoby, które nie mają pewności co do swojej wartości, mogą mieć trudność z dostrzeganiem i ochroną swoich granic a wtedy większe jest zagrożenie wchodzenia w relacje, w których te granice są przekraczane (zarówno osobiste jak i zawodowe), co z kolei powoduje cierpienie, poczucie zagrożenia czy poczucie krzywdy.
Z kolei osoby z nieadekwatnie zawyżonym poczuciem własnej wartości mogą mieć trudność z respektowaniem granic innych osób, wyrażaniem empatii czy oceną swoich zasobów i deficytów w kontekście rozwoju osobistego, zawodowego a także postrzeganiem siebie w różnych rolach społecznych, np. rodzica, pracownika, przełożonego.
Jakie czynniki budują poczucie własnej wartości? Które z nich są zależne od otoczenia, a które od nas samych?
Uważam, że to jakie będziemy mieć poczucie własnej wartości ostatecznie zależy od nas samych – i jest to dobra wiadomość, bo oznacza, że mamy wpływ na budowanie poczucia własnej wartości i żadne czynniki zewnętrzne nie są w tym aspekcie determinujące. Zawsze mamy możliwość kształtowania swojego poczucia własnej wartości oraz co za tym idzie – wpływania na jakość naszego funkcjonowania. Nie oznacza to niestety, że wchodząc w dorosłość wszyscy mamy równe szanse. Kształtowanie poczucia własnej wartości rozpoczyna się już w dzieciństwie, dużą rolę w tym procesie odgrywają rodzice i całe środowisko, w którym żyje dziecko. Adekwatne poczucie własne wartości to przede wszystkim bezpieczeństwo w relacji rodzic – dziecko, bezwarunkowa miłość i akceptacja, bezwarunkowe wspieranie w różnych obszarach i na różnych etapach życia dziecka, to również stawanie po stronie dziecka. Ponadto bardzo istotne jest asertywne zachowanie rodziców zarówno wobec dziecka, jak i wobec innych ludzi, dzięki któremu dziecko ma szanse zobaczyć, gdzie przebiegają granice innych ludzi oraz nauczyć się, jakie są konsekwencje ich respektowania lub przekraczania. Bez takich doświadczeń człowiek może wkraczać w dorosłe życie z poczuciem dezorientacji, chaosu, poczuciem, że jakość jego życia nie zależy od niego, ale od czynników zewnętrznych i od innych ludzi. Często można zaobserwować u takich osób trudności w relacjach, związane np. z brakiem zaufania czy niedostrzeganiem potrzeb innych osób.
W pracy nad poczuciem własnej wartości celem psychoterapii jest dostrzeganie zależności pomiędzy obecnym funkcjonowaniem a czynnikami, które taki stan mogą powodować i ukształtowanie takiego sposobu postrzegania swoich doświadczeń, aby były one przydatne a nie destrukcyjne dla tworzenia relacji w teraźniejszości i kierowania swoim życiem.
Na czym polega rola rodziców w budowaniu poczucia własnej u dzieci?
Nie da się przecenić roli rodziców w budowaniu poczucia własnej wartości u dziecka! Należy jednak pamiętać o tym, że rodzice mają własny bagaż doświadczeń, który czasami może powodować, że odczuwają oni, że sami mają pewne deficyty, które wpływają na ich kompetencje rodzicielskie. Samo dostrzeżenie tego jest bardzo cenne, gdyż niejednokrotnie skłania rodzica do refleksji i chęci wprowadzenia zmian, do poszukiwania rozwiązań, proszenia o wsparcie, poradę.
Tak naprawdę dzieci nie potrzebują „idealnych” rodziców, tylko potrzebują swoich (tych konkretnych) rodziców, czyli ich obecności, otwartości na potrzeby dzieci. Dziecko potrzebuje takiego rodzica, który będzie je akceptował, będzie koncentrował się na jego mocnych stronach, będzie próbował rozumieć perspektywę dziecka. Jeśli rodzic chce i potrafi być w emocjonalnym kontakcie z dzieckiem to już dobra podstawa i perspektywa dająca nadzieję na to, że mały człowiek będzie czuł się bezpiecznie i wyrośnie na osobę świadomą swojej wartości i swoich granic.
Jakie błędy w tej kwestii popełniamy najczęściej?
Myślę, że błędy w tym obszarze najczęściej związane są właśnie z tymi deficytami (np. związanymi z tym, czego sami nie dostaliśmy w dzieciństwie), które mamy sami i z brakiem otwartości na to, aby te deficyty dostrzec i spróbować coś zmienić. Błędy polegają więc na powielaniu schematów, braku otwartości, tworzeniu w rodzinie klimatu rywalizacji (np. pomiędzy rodzeństwem), bagatelizowaniu potrzeb dziecka (głównie tych związanych z emocjami), stawianiu przed nim oczekiwań nieadekwatnych do jego zainteresowań i możliwości oraz bez brania pod uwagę aspektu emocjonalnego.
Czy dorosły, który odkryje, że ma zaniżone poczucie własnej wartości może coś zmienić?
Uważam, że w toku naszego życia cały czas się rozwijamy. Nie można powiedzieć, że człowiek, który miał bezpieczną więź z rodzicami, kiedy staje się dorosły ma dokładnie takie poczucie własnej wartości, jakie „trzeba” mieć. Nasze doświadczenia związane z otoczeniem (np. z rówieśnikami, którymi się otaczaliśmy, czy związane z miejscem zamieszkania), uwarunkowania zdrowotne, nasze potrzeby rozwojowe to wszystko indywidualne kwestie – zarówno więc wyjściowe poczucie własnej wartości, jak i potrzeba, wizja preferowanego poczucia własnej wartości będzie różna u różnych ludzi.
Człowiek, który czuje dysproporcję pomiędzy tym jaki ma do siebie stosunek, jak siebie ocenia a tym jak by chciał, żeby było, oczywiście, na każdym etapie swojego życia ma możliwość dokonywania zmian. Zmiany te mogą dotyczyć różnych obszarów i mogą być dokonywane na różne sposoby. Czasami inspiracją do wzmacniania poczucia własnej wartości są inni ludzie, którzy doceniają nasze zdolności, są wspierający, wierzą w nasze możliwości; często też dokonujemy autorefleksji, w wyniku której zaczynamy inaczej myśleć o swoich potrzebach i oczekiwaniach wobec dalszego funkcjonowania w jakimś obszarze, np. w pracy, jako rodzice, jako partnerzy, itp. Aby mieć możliwość przyjrzenia się sobie z różnych perspektyw, podjęcia odważnych decyzji w bezpiecznej przestrzeni potrzebna i pomocna okazuje się psychoterapia.
Na czym polega rola psychologa w pracy z pacjentem z nieadekwatnym poczuciem własnej wartości?
Trochę inaczej będziemy myśleć o poczuciu własnej wartości, w zależności od tego w jakim nurcie psychoterapeutycznym będziemy pracować.
W toku procesu psychoterapii warto przyjrzeć się temu, w jaki sposób myślimy o naszych doświadczeniach i przeżyciach związanych z rodziną, często okazuje się, że nawet w trudnych wspomnieniach można znaleźć jakieś znaczenia, które okażą się ważne i przydatne w obecnym życiu, co może wpływać na poczucie własnej wartości. Samo wyznaczanie celów i dostrzeganie tego jak są realizowanie może mieć wpływ na poczucie własnej wartości.
Gabinet psychoterapeuty powinien być bezpiecznym miejscem, gdzie można wyrazić swoje wątpliwości, niepewność – głośne mówienie o tym bywa pierwszym krokiem do tego, by mówić o swoich trudnościach i potrzebach, także poza gabinetem. Spotkanie z psychoterapeutą jest też okazją, aby doświadczyć możliwości podejmowania niezależnych decyzji i brania za nie odpowiedzialności – co wydaje się bardzo ważnym elementem w kontekście poczucia własnej wartości – i wreszcie – będąc w terapii mamy możliwość przeanalizowania możliwych powodów i konsekwencji aktualnego funkcjonowania, przyjrzenia się innym perspektywom i testowania nowych, być może bardziej funkcjonalnych sposobów myślenia i działania.
Agata Zapała jest psycholożką i psychoterapeutką (w trakcie szkolenia). Pracuje stacjonarnie oraz online z dorosłymi, parami i małżeństwami prowadząc psychoterapię krótko oraz długoterminową, udziela konsultacji psychologicznych. Agata pracuje w nurcie systemowym. Pomaga osobom doświadczającym trudności emocjonalnych takich jak nadmierny stres, niska samoocena, ataki złości, syndrom DDA/DDD, trudności w relacjach, zaburzeń depresyjnych, z zaburzeniami lękowymi, osobowości (Borderline), z zaburzeniami neurorozwojowym (ASD, zespół Aspergera). Więcej o Agacie na www.cphelp.pl/zapala
Comments